Artikel van de Maand - september 2009

Een wip als azimut-zonnewijzer

In het Duitse kuuroord Hartha, zo'n 15 km verwijderd van het centrum van Dresden, bevindt zich bij een seniorencomplex sinds augustus 2009 onderstaand instrument.
Oorspronkelijk was dit een wip die in 1988 gemaakt is voor een kindervakantiepark in Grillenburg, niet ver van Hartha gelegen.
De wip kan niet alleen wippen maar tegelijkertijd ook draaien rond het cilindrische voetstuk.
Het deel waar de kinderen horen te zitten is nu ontoegankelijk gemaakt.

Het hoofddeel van de wip bestaat uit een verticale plaat.
Door deze te draaien tot de schaduw ervan niet meer is dan een streep, staat deze plaat op de zon gericht en zou het azimut kunnen worden bepaald.
Er is echter geen azimutschaal of kompasroos in het instrument aanwezig. Wel zijn op de nieuwe standplaats op de grond de vier hoofdrichtingen noord, oost, zuid en west aangegeven.

Op het vaststaande deel van het cilindrische voetstuk is wel een azimut-zonnewijzer gemaakt.
Deze azimut-zonnewijzer heeft een datumschaal met evenwijdige lijnen die twee keer worden gebruikt; voor het deel van het jaar met de lengende dagen en voor het deel met de kortende dagen.
Hierin bevinden zich gekromde uurlijnen voor de aflezing van de zonnetijd.
Een nulstreep op het draaibare deel van de cilinder, waar de plaatsnaam Grillenburg is aangegeven (niet op de foto zichtbaar) wijst dan aan waar de zonnewijzer moet worden afgelezen.

In deze zonnewijzer is ook een aantal andere, over de wereld verdeelde, plaatsnamen aangegeven.
Door eerst de tijd in Grillenburg te bepalen en dan het bovendeel te draaien tot een bepaalde plaatsnaam boven dat afleespunt staat, is op de verdraaide nullijn van Grillenburg de zonnetijd in die betreffende plaats af te lezen.

De azimutale wereld-zonnewijzer

In het centrum bevindt zich op het draaibare deel een halve horizontaal liggende cilinder met schalen zoals in de foto hieronder is weergegeven.
Rechts is een hoogteschaal te zien die een bereik heeft van 16 tot 62 graden.
Aan de verticale plaat zijn twee cirkelvormige platen aangebracht waarmee binnen dit bereik op elk moment de zonshoogte kan worden gemeten.
De wip wordt eerst naar de zon gericht en dan zo in hoogte ingesteld tot de schaduw van een cirkelvormige plaat op de horizontale cilinder in het centrum een streep wordt.

Door zo'n hoogtemeting uit te voeren op het tijdstip van de ware middag, is op de centrale schaal af te lezen welke datum het volgens de dierenriem is en links kan de zonnedeclinatie worden afgelezen.

Opmerking: De verplaatsing van Grillenburg naar Hartha is slechts klein en de daardoor optredende fout in de aflezing is praktisch verwaarloosbaar.

Fer de Vries

Oorspronkelijk ontwerp en realisatie: Reinhard Wagner, Dresden.
Huidige adres van de zonnewijzer: Seniorenwohnpark Aventinum, Zeisiweg 7, Hartha.
Breedtegraad circa 51 graad.
Bron: Artikel van Gunter Baumann in DGC Mitteilungen, zomer 2009