Artikel van de Maand - juni 2007

Hoogtemetende zonnewijzer (1)

Herdersstaf

Een veel voorkomend type zonnewijzer, waar de tijd bepaald wordt uit een hoogtemeting van de zon, is de zogenoemde herdersstaf.
Het is meestal een verticale cilinder die langs het cilinderoppervlak verdeeld is in een datumschaal, hetzij volgens de tekens van de dierenriem of met kalendermaanden, of zelfs beide.

Aan de bovenzijde bevindt zich een draaibare horizontale wijzer die boven de betreffende datum wordt gezet.
De zonnewijzer wordt in verticale stand gedraaid tot de schaduw van de wijzer verticaal naar beneden valt langs de datumschaal.
De uurlijnen geven dan de tijd aan, waarbij het bekend moet zijn of het voor- dan wel namiddag is.

In de twee voorbeelden is te zien dat op beide zonnewijzers zowel een datumverdeling volgens de tekens van de dierenriem als een kalendermaand-indeling voorkomt.
In de kleinere zonnewijzer is de dierenriem over de cilinder doorgetrokken, op de grotere zonnewijzer de maandverdeling.

De ene zonnewijzer geeft aan dat het bijna 10 uur is, de andere bijna 11 uur.
Dit verschil komt omdat de grootste zonnewijzer met een uur gecorrigeerd is voor zomertijd.

Deze zonnewijzers zijn ook als zakzonnewijzers of verplaatsbare zonnewijzers aan te duiden. Veelal is dan de schaduwgever op te bergen in de cilinder, zoals hieronder te zien is.

Maar het kan ook in het groot, zoals in Japan in een moderne en vast opgestelde uitvoering is te zien. Dit exemplaar is circa 2,5 meter hoog.
De draaibare wijzer wordt naar de zon gericht, waarna de eveneens draaibare cilinderwand met de verticale datumlijnen op de juiste datum onder de wijzer wordt geplaatst.

Fer de Vries

De moderne Japanse zonnewijzer is in 1992 ontworpen door Ono Yukio.