Artikel van de Maand - april 2007

Zelfrichtende zonnewijzer

In drie vorige afleveringen zijn voorbeelden van azimutale zonnewijzers weergegeven.
Hier wordt een combinatie van zo'n zonnewijzer met een gewone horizontale zonnewijzer getoond.

In deze combimatie is een Oughtred-zonnewijzer gebruikt voor de azimutale zonnewijzer. Daaromheen is de gewone zonnewijzer aangebracht.
De tijd kan dus via twee systemen worden bepaald:
- uit het azimut van de zon met een verticale stijl,
- uit de uurhoek van de zon met een poolstijl.
Twee groene stippen geven aan waar deze stijlen moeten worden geplaatst.

Het voordeel van het toepassen van twee systemen in een gecombineerde zonnewijzer is dat het geheel zelfrichtend wordt.
Op een bepaald moment wordt de zonnewijzer gedraaid tot beide zonnewijzers dezelfde tijd aangeven. De zonnewijzer is dan noord-zuid gericht.
Bij draagbare combinaties is dan ook geen kompas nodig om eerst de noord-zuid lijn te bepalen.
Voor vast opgestelde zonnewijzers is zo'n combinatie eigenlijk overbodig, maar dergelijke exemplaren leveren soms prachtige zonnewijzers op.

Opgemerkt wordt dat de zelfrichtende eigenschap rond de ware middag niet nauwkeurig werkt.

De hier getoonde replica van zo'n zelfrichtende combinatie is in 2006 gereedgekomen naar voorbeeld van een zonnewijzer van Henricus Wynne, Londen, 1685(?).
De originele zonnewijzer stond bij Staunton Harold, Leicestershire, maar is in 1951 verplaatst naar Ditchingham, Norfolk, waar nu de replica is geplaatst.
De ronde plaat is ongeveer 75 cm in diameter.
Op deze zonnewijzer is nog veel meer te zien dan hier wordt beschreven, maar daarvoor wordt verwezen naar de literatuuropgave hieronder.

Het onderzoek naar de zonnewijzer en het ontwerp voor de replica is uitgevoerd door John Davis en Michael Lowne, UK, en de zonnewijzer is in brons gemaakt door Tony Moss, UK.
Dit is in het detail hieronder ook te lezen, waar staat:
Hoc horologii antiqui simulacrum delineavit Iohannes Davis Ipswichianus, fecit Antonius Moss Bedlingtoniensis, numeris investigavit Carolus Lowne Hailshamicus, ....

Fer de Vries

Onderzoek en ontwerp: John Davis en Michael Lowne, UK
Realisatie: Tony Moss, UK

Plaats: Ditchingham, Norfolk, UK

Literatuur:
J. Davis & C.M. Lowne: 'Henry Wynne's Double Horizontal Dial at Staunton Harold', BSS Bulletin, 15(ii) pp 46-58 (2003).
Tony Moss: 'Double Trouble. The realization in bronze of the Henry Wynne Replica dial', BSS Bulletin 18(i) pp 35-39 (2006).