Artikel van de Maand - januari 2007

Azimut-zonnewijzer (1)

Het is eenvoudig om de richting of het azimut van de zon te meten. De schaduw van een verticale paal kan dat direct aanwijzen.
Hieronder is voor een horizontaal vlak zo'n schaal met een 10 graden verdeling weergegeven.
Het is een kwestie van afspraak waar het nulpunt wordt gelegd.

Wordt een verdeling in 11,25 graden gemaakt, dan kan het azimut met de benamingen van de windrichtingen worden aangegeven. Het wordt dan een kompasroos.

Azimutschaal met 10 graden verdeling

Ons interesseert het hier om uit het azimut de tijd te bepalen. Die tijdsbepaling is afhankelijk van de datum en de breedtegraad.
Allereerst moet daarom een datumschaal worden geconstrueerd.
In dit artikeltje is gekozen voor een cirkelvormige datumschaal. Het jaar met 12 maanden wordt met 12 cirkelvormige banden weergegeven, maar hier kunnen andere keuzes worden gemaakt.

Voor een bepaalde breedtegraad wordt nu voor een bepaald uur berekend wat het azimut in de loop van het jaar is en dat wordt uitgezet in de azimutschaal. Zo ontstaan de uurlijnen.

Als eerste voorbeeld wordt voor een noorderbreedte van 52 graad zo'n zonnewijzer uitgewerkt voor zonnetijd.
De datumschaal loopt van buiten naar binnen van januari tot en met december.

Maand januari buitenzijde, maand december binnenzijde. Zonnetijd

Voor dezelfde zonnewijzer is in het tweede voorbeeld de datumschaal veranderd en die loopt nu van buiten naar binnen van juli tot en met juni. Het patroon geeft een geheel ander beeld, maar het is eenzelfde zonnewijzer voor eenzelfde plaats.

Maand juli buitenzijde, maand juni binnenzijde. Zonnetijd

Maar wilt u aflezen wat ons horloge aanwijst? Dat kan door de lengtecorrectie en de tijdsvereffening in de zonnewijzer te verwerken.
Als laatste voorbeeld is dat gedaan voor een zonnewijzer die de wintertijd aanwijst. Tel daar in de zomer nog een uur bij op of maak een tweede urenaanduiding voor zomertijd op de zonnewijzer.
De symmetrie in het uurlijnen patroon is nu weg en de uurlijnen zijn door de tijdvereffening grilliger van vorm geworden.

Maand januari buitenzijde, maand december binnenzijde. Klokkentijd

Fer de Vries