Artikel van de Maand - november 2005

Controle van een uurlijnenpatroon

Heeft u zojuist het uurlijnenpatroon voor een vlakke zonnewijzer getekend of van een bestaande zonnewijzer overgenomen?
En wilt u weten of dat patroon wel juist is?
Pas dan een eenvoudige controle toe.

Hieronder ziet u het uurlijnenpatroon van een inclinerende en declinerende vlakke zonnewijzer.
Alleen het patroon moet gegeven zijn. Andere gegevens zoals breedtegraad, lengtecorrectie enz. hoeven niet bekend te zijn.

Aanwijzing in zonnetijd

Teken in het patroon een hulplijn evenwijdig aan een bestaande uurlijn. Hieronder is die hulplijn in rood getekend parallel aan de 10-uur lijn.
Bepaal het snijpunt met de uurlijn die 90 graden = 6 uur verschoven ligt. Dat is met de 4-uur lijn.
Teken met dit punt als middelpunt (halve) cirkels door de snijpunten van de hulplijn met de uurlijnen aan één zijde van het snijpunt.
Deze (halve) cirkels moeten dan door de snijpunten van de hulplijn en de uurlijnen aan de andere zijde gaan.
Als dat niet klopt is het patroon niet correct.

Dezelfde controle is in blauw uitgevoerd met de 5-uur lijn als controlelijn.

Het maakt niet uit of in het uurlijnenpatroon een lengtecorrectie is aangebracht. Dezelfde controle blijft ook dan geldig, zoals in de derde figuur is weergegeven.

Lengtecorrectie = 40 minuten

De hier gegeven methode is gebaseerd op een stelling van William Emerson uit 1770.
Zie Bulletin van De Zonnewijzerkring 05.1, januari 2005, blz. 39 en NASS Compendium, vol. 4 nr. 4, dec. 1997.

Gegevens van bovenstaande zonnewijzer:
breedtegraad: 52 graden noord
lengtegraad: 5 graden oost
inclinatie vlak: 100 graden = een 10 graden vooroverhellende muur
declinatie vlak: 30 graden west van zuid

eerste en tweede figuur: aanwijzing in zonnetijd
derde figuur: lengtecorrectie van 40 minuten toegevoegd

Fer de Vries