3. Equatoriale zonnewijzers

Deze heten zo, omdat de wijzerplaat of de uurschaal evenwijdig is met de evenaar of equator.

Er zijn twee nogal verschillende typen equatoriale zonnewijzers. Het ene is de vlakke equatoriale zonnewijzer, waarbij de poolstijl door een schijf in het equatoriale vlak steekt. 's Zomers beschijnt de zon de bovenkant, 's winters de onderkant. In de vorige pagina is deze vorm te zien.

Het andere type is de armillairsfeer of equatoriale ringzonnewijzer, waarbij de schaduw van de poolstijl op een equatoriale ring valt waarop de urenschaal is aangebracht. Populair wordt hij ook wel hoepelsfeer genoemd. Er kunnen meer of minder hoepels aangebracht zijn. De armillairsfeer is zowel een model van de aarde als van de hemelbol.

Een prettige eigenschap van de equatoriale zonnewijzer is dat de hoeken tussen de uren allemaal even groot zijn: 15°. (De zon doorloopt 360° in 24 uur en verandert dus 15° per uur.) Daardoor kunnen desgewenst correcties voor de lengtegraad en de tijdsvereffening aangebracht worden door de wijzerplaat of de uurschaal eenvoudig over de gewenste hoek te verdraaien. Men noemt een dergelijk uurlijnenpatroon uniform of homogeen.

Deze eigenschap werd gebruikt in de heliochronometer. Deze zeer nauwkeurige zonnewijzer werd in de 19e eeuw ontwikkeld. Hiermee kon op minder dan een minuut nauwkeurig de kloktijd worden afgelezen. Correctie voor de tijdsvereffening werd bereikt met een vizier dat een lichtvlekje op een tijdsvereffeningslus wierp, of door een niervormig wiel op de datum in te stellen. Uiteindelijk raakte dit instrument in onbruik toen het tijdsein vanuit een sterrenwacht via de telegraaf door het land gedistribueerd werd.

De relatie tussen schaduwgever en tijdschaal kan bij de meeste zonnewijzers omgekeerd worden; wat telt is slechts dat schaduw en uurcijfer samenvallen. Onderstaande 'geïnverteerde equatoriale ringzonnewijzer' is hiervan een voorbeeld.

De universele ringzonnewijzer, die op een armillairsfeer lijkt, is een draagbare, zelfrichtende poolstijlzonnewijzer. Hierbij wordt op de poolstijl een kleine opening ingesteld op de datum. Als de zon hier doorheen op de urenring valt, is de zonnewijzer correct georiënteerd en kan de tijd afgelezen worden. Het is hiermee een draagbare, zelfrichtende poolstijlzonnewijzer.